سرانجام سیاست‌های جدید ارزی بانک مرکزی اعلام شد و با توجه به حاکم بودن نرخ‌گذاری براساس نظام عرضه و تقاضا در آن، پیش‌بینی می‌شود پس از گذشت ماه‌ها بالاخره آرامش به این بازار بازگردد. این در حالی است که در این میان یک تفاوت مشخص نسبت به قبل وجود دارد: به باور اقتصاددانان تا پیش از این نرخ ارز در ایران به دلیل مداخلات دولت در نرخ‌گذاری، ارزان‌تر از میزان واقعی آن بود و اکنون شرایطی پیش آمده که در صورت تثبیت آزاد بودن بازار، ارزهای خارجی با ارزشی که بیش از هر زمان به نرخ حقیقی آن نزدیک است، مبادله و معامله شوند. این مساله برای صنعت گردشگری کشور و حضور گردشگران خارجی در ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و فی‌نفسه می‌تواند پیامدهای مثبتی داشته باشد.
تجارب متعدد جهانی ثابت کرده که صنعت گردشگری در کشورهایی که نرخ ارزهای خارجی در آن به شکل کاذبی پایین نگه داشته شود، دچار رکود خواهد شد و به‌محض آزادسازی بازار ارز و حرکت نرخ‌ها در این بازار به سمت ارزش حقیقی که بالاتر از نرخ پیشین باشد، موجب استقبال گردشگران خارجی برای سفر به کشورها می‌شود؛ چراکه گردشگران خارجی در پی واقعی شدن و ارزان‌تر شدن قیمت‌ها در این مقاصد، انگیزه بیشتری برای سفر به این کشورها پیدا می‌کنند.
حال به‌باور کارشناسان در ایران نیز این بزنگاه ارزی، مشابه تجارب چین، مکزیک، هند و ژاپن برای بهره‌گیری در حوزه‌ای همچون گردشگری پیش آمده؛ اما استفاده از این فرصت منوط به رفع چالش‌های مهمی است. صاحب‌نظران و فعالان گردشگری اعتقاد دارند یکی از پیش‌نیاز‌های استفاده از فرصت ارز با نرخ حقیقی، اطمینان دادن به توریست خارجی درخصوص امنیت سفر به ایران است؛ تصویری که در پی خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های این کشور علیه ایران و با قرار گرفتن ایران در صدر اخبار منفی، مخدوش شده است. این در حالی است که به باور بسیاری یکی از برگ برنده‌های ایران در حوزه گردشگری برخورداری از امنیت در دل منطقه‌ای پرآشوب است. همچنین کارشناسان تاکید می‌کنند واقعی شدن نرخ ارز زمانی می‌تواند موثر واقع شود که دیگر این بازار شاهد نوسانات مزمن نباشد و گردشگر خارجی بتواند نسبت به نرخ‌ها و قیمت‌ها و همچنین وجود سازوکاری برای تبدیل ارز خود اطمینان داشته باشد.
یک فرصت کمیاب
مطابق آخرین آمار به ثبت رسیده، تعداد گردشگران خارجی که طی یک سال به ایران سفر می‌کنند، کمی بیشتر از ۵‌میلیون نفر است و قریب به اتفاق ناظران صنعت گردشگری کشور باور دارند که این رقم تناسبی با ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های ایران در حوزه گردشگری و تنوع و جذابیت جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی این کشور ندارد. صاحب‌نظران یکی از مهم‌ترین دلایل این امر را عدم توسعه زیرساخت‌های گردشگری می‌دانند که عمده‌ترین آن زیرساخت‌های اقامتی و حمل‌ونقل است؛ مساله‌ای که در کنار تحریم‌ها و قوانین مزاحم برای جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی، به‌دلیل تغییرات زیاد در راس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، نتیجه عدم مدیریت منسجم و متمرکز در این حوزه نیز پنداشته می‌شود.
مجمع جهانی اقتصاد در یکی از گزارش‌های سال‌های اخیر خود، به بررسی وضعیت رقابت‌پذیری بخش سفر و گردشگری در مناطق و کشورهای مختلف جهان پرداخته است و با استفاده از شاخص‌ها و نماگرهای مختلفی همچون وضعیت زیرساخت‌های زمینی، بنادر و هوایی، منابع فرهنگی، پایداری زیست‌محیطی، رقابت‌پذیری قیمتی و چند مورد دیگر، کشورهای جهان را رتبه‌بندی کرده است. در این فهرست ایران در مجموع شاخص‌ها رتبه ۹۳ را به خود اختصاص داده اما نکته برجسته درخصوص کشورمان، کسب جایگاه نخست این فهرست در زیرشاخه رقابت‌پذیری قیمتی است. به باور مجمع جهانی اقتصاد، سفر به ایران برای گردشگران خارجی به میزانی ارزان است که سطح قیمت‌ها خود می‌تواند تبدیل به انگیزه‌ای برای سفر به این کشور شود.
نوسانات ارزی در کشور به‌شکل عمده و ملموس از نیمه دوم سال گذشته آغاز شد و تا ارائه بسته جدید بانک مرکزی که امیدها برای بازگشت آرامش به این بازار را زنده کرد، روزهای پرالتهاب و مبهمی را پشت سر گذاشت. در این ایام عموم فعالان اقتصادی حوزه گردشگری تاکید داشتند مستقل از قیمتی که ارز در آن مبادله می‌شود، نفس نوسان و التهاب موجود در این بازار، فضای مسمومی برای جذب گردشگر خارجی به‌وجود می‌آورد و آسیب قابل‌توجهی به صنعت گردشگری کشور نیز خواهد زد. مندرجات گزارش اخیرمجمع جهانی اقتصاد که به آن اشاره شد، مربوط به پیش از بروز نوسانات ارزی چندماهه و زمانی بود که به‌باور کارشناسان دولت با مداخله در بازار، از رشد طبیعی نرخ ارز جلوگیری می‌کرد و پول‌های خارجی با رقمی کمتر از میزان ارزش واقعی خود در بازار ایران مبادله می‌شدند. اقتصاددانان در آن زمان تاکید داشتند که سیاست مداخله در بازار ارز در بلندمدت جوابگو نخواهد بود و در صورتی که نرخ کاذب نیز پایین‌تر از نرخ واقعی ارز باشد، صادرات و ورود گردشگر به کشور با چالش‌هایی روبه‌رو خواهد بود؛ چراکه به‌دلیل اصرار بر پایین نگه‌داشتن نرخ ارزهای عمده‌ای همچون دلار و یورو در کشور، در حقیقت هزینه دریافت خدمات و کالا برای گردشگران خارجی در ایران، نسبت به نرخ حقیقی، گران‌تر تمام می‌شد.
همین مساله تبدیل به عاملی برای کاهش انگیزه‌های سفر به ایران شده و با کمرنگ شدن برگ برنده صنعت گردشگری ایران، یعنی مقصدی ارزان برای سفر، در مقطعی تعداد گردشگران ورودی به کشور به رشد منفی دچار شد. در همان زمان بود که فعالان و کارشناسان اقتصادی بر لزوم شناورسازی نرخ ارز تاکید و اشاره می‌کردند که این مساله موجب می‌شود بدون بروز جهش، مکانیزم بازار به تدریج نرخ ارز را خود تعیین کند و فعالان اقتصادی و مردم نیز فرصت لازم برای تطبیق دادن خود با نرخ‌های جدید را داشته باشند. با این وجود، تقریبا عکس این مساله رخ داد و دولت با افزایش مداخلات خود در بازار، زمینه‌ساز جهش‌های متعدد و چشمگیر در نرخ ارز شد و بازار شکلی ملتهب و پرنوسان به خود گرفت.
اما اکنون در صورتی که بانک مرکزی با سیاست‌های جدید خود بتواند ثبات را بر فضای این بازار حکمفرما کند، به‌لحاظ سطح قیمت‌ها، پس از سال‌ها فرصت بی‌نظیری برای ایجاد رشد در تعداد گردشگران ورودی به کشور فراهم آمده است. با از سر گرفته شدن معاملات در صرافی‌ها و نرخ‌گذاری ارز براساس نظام عرضه و تقاضا، نرخ ارز بیش از هر زمان دیگری به ارزش واقعی خود نزدیک خواهد بود و فاکتور «ارزان بودن سفر به ایران» بیش از هر زمانی به چشم خواهد آمد؛ مشروط بر آنکه زمینه لازم در کشور برای بهره بردن از این فرصت فراهم شود.
اقدامات لازم
هرچند زیرساخت‌های توسعه‌یافته در یک کشور برای جذب گردشگر از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، اما نمی‌توان نقش زیرساخت‌های نرم‌افزاری را در این حوزه نادیده گرفت که شاید بتوان سرآمد آنها را بازاریابی و تبلیغ برای سفر دانست. آنچه که قطعا انتفاع صنعت گردشگری کشور از شرایط جدید ارزی را با چالش روبه‌رو خواهد کرد، ایران‌هراسی ناشی از انعکاس اخبار تحریم ایران در رسانه‌های جهان خواهد بود که تصویر ذهنی گردشگران خارجی درخصوص امنیت ایران را مخدوش خواهد کرد. در چنین موقعیتی مدیران ارشد کشور، دستگاه دیپلماسی و مدیریت گردشگری کشور باید با اتخاذ سیاست‌هایی همچون بازاریابی هدفمند در بازارهای هدف، ارائه تسهیلات در صدور روادید گردشگری برای اتباع کشورهای بیشتر در جهان، بهبود و گسترش روابط خارجی و تاکید بر تضمین امنیت مسافران و گردشگران در داخل مرزهای ایران، در راستای ترمیم این تصویر کاذب بکوشند. همچنین نباید فراموش کرد که شرایط کنونی ارزی در کشور باید ثبات داشته باشد و امکانات لازم برای تبدیل پول گردشگر در پایانه‌های مرزی وجود داشته باشد تا انگیزه‌های قیمتی برای سفر به ایران حفظ شود.
تجارب جهانی متعددی گواهی می‌دهند که در صورت رفع این موانع، تعداد گردشگران ورودی به کشور با جهشی چشمگیر روبه‌رو خواهد شد. ژاپن یکی از کشورهایی است که در سال‌های اخیر توانسته با استفاده از فرصت واقعی شدن نرخ برابری ین در مقابل دیگر ارزهای عمده جهانی که در راستای گران‌تر شدن قیمت ارز در این کشور بود، جهشی خیره‌کننده در تعداد گردشگران ورودی به‌ثبت برساند. این کشور تا سال ۲۰۱۲ سالانه میزبان ۶ تا ۸‌میلیون گردشگر خارجی بود و در یک جهش طی ۴ سال و با افزایش نرخ ارز در این کشور، این رقم به ۲۴‌میلیون نفر در سال ۲۰۱۶ رسید. همچنین مکزیک با ثبت رشد بیش از ۱۰‌میلیون نفر، هند با ثبت رشد بیش از ۷‌میلیون نفر و چین نیز با ثبت رشد ۴‌میلیون نفر در تعداد گردشگران ورودی طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶، از دیگر کشورهایی بودند که با بهره‌گیری از بزنگاه واقعی‌سازی نرخ ارز در داخل مرزهای خود و گران شدن نرخ تبدیل پول‌های خارجی به پول ملی، توانستند به رشدهای چشمگیری در صنعت گردشگری خود و به‌تبع آن در کسب درآمد از این حوزه دست پیدا کنند. اکنون فرصتی مشابه نصیب ایران شده؛ فرصتی که انتظار می‌رود دست‌کم گرفته نشود و به رشد گردشگری کشور کمک کند.
نوید شکراللهی
منبع : دنیای اقتصاد